1688 ਵਿੱਚ ਪਾਉਂਟਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੋਈ ਭਿਆਨਕ ਅਤੇ ਖੂਨੀ ਲੜਾਈ, ਭੰਗਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਲੜਾਈ, ਇੱਕ ਯਾਦਗਾਰੀ ਅਤੇ ਭਿਆਨਕ ਮੁਕਾਬਲਾ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬੇਮਿਸਾਲ ਬਹਾਦੁਰੀ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਲੜਾਈ ਉਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਰਾਜਾ ਭੀਮ ਚੰਦ, ਰਾਜਾ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਕੇਸਰੀ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਰਾਜਪੂਤ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਗੱਠਜੋੜ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਨੇ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਵਧਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਡਰ ਕੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖਾਲਸੇ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਅਤੇ ਲਚਕੀਲੇਪਣ ਨੂੰ ਘੱਟ ਸਮਝਿਆ।

ਜੰਗ ਦੀ ਹਫੜਾ-ਦਫੜੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਅਸਾਧਾਰਣ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੰਤ ਪੀਰ ਬੁੱਧੂ ਸ਼ਾਹ ਆਪਣੇ 500 ਸ਼ਿਸ਼ਿਆਂ ਸਮੇਤ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਖੜੇ ਹੋ ਗਏ। ਧਾਰਮਿਕ ਵੰਡਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇਕਤਾ ਅਤੇ ਅਸਲੀ ਭਗਤੀ ਦੀ ਅਨੋਖੀ ਮਿਸਾਲ ਸੀ। ਪੀਰ ਬੁੱਧੂ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਸਿੱਖ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਿਰਤਾ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਭਗਤੀ ਦੀ ਬਹੁਤ ਕਦਰ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ।

ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਲੜਾਈ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਗਈ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਰਣਨੀਤਕ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਅਤੇ ਅਡੋਲ ਇਰਾਦੇ ਨੇ ਯੁੱਧ ਦਾ ਮੋੜ ਹੀ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਦੁਸ਼ਮਣ ਫੌਜਾਂ, ਆਪਣੀ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਖਾਲਸੇ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਜਿੱਤ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਸੀ, ਜੋ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਪਲ ਸੀ। ਇਹ ਜਿੱਤ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਸਫਲਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ; ਇਹ ਸਿੱਖ ਨਿਡਰਤਾ, ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਵਿੱਚ ਅਟੁੱਟ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਸੀ।

ਅੱਜ ਵੀ ਉਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਜੰਗ ਦੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭੰਗਾਣੀ ਸਾਹਿਬ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਪਵਿੱਤਰ ਥਾਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਅਤੇ ਵਿਰਤਾ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਲਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਯਾਤਰੀ ਇੱਥੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਅਮਰ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਸਲਾਮ ਕਰ ਸਕਣ।