ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਅਟਲ ਜੀ ਸਾਹਿਬ ਜਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਅਟਲ ਰਾਏ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਮਤ 1676 ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ, ਉਹ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ ਬੁੱਧੀਮਾਨ, ਜੀਵੰਤ ਅਤੇ ਡੂੰਘੇ ਧਾਰਮਿਕ ਲੜਕੇ ਸਨ। ਉਸ ਨੂੰ ‘ਬਾਬਾ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਜਵਾਨ ਮੋਢਿਆਂ ‘ਤੇ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਸਿਰ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਉਮਰ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਖੇਡਦਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਸਿਆਣੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਾਉਂਦਾ। ਉਸ ਨੇ ਜੋ ਵੀ ਕਿਹਾ, ਮਜ਼ਾਕ ਵਿਚ ਵੀ, ਕੁਝ ਡੂੰਘਾ ਮਨੁੱਖੀ ਅਰਥ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਸਾਰੇ ਖੇਡਣ ਵਾਲੇ ਉਸਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪਿਆਰੇ ਸਨ। ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗੋਦੀ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ, ਗਲਵੱਕੜੀ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਕਹਿੰਦਾ, “ਰੱਬ ਨੇ ਤੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਤੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਨਾ ਕਰੋ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਵਧਾਨੀ ਅਤੇ ਬੁੱਧੀ ਨਾਲ ਵਰਤੋ. ਇਸ ਨੂੰ ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬਰਬਾਦ ਨਾ ਕਰੋ”
ਬਾਬਾ ਅਟਲ ਦੇ ਖੇਡਣ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੋਹਨ ਸੀ, ਜੋ ਬਾਬਾ ਅਟਲ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਦੀ ਉਮਰ ਦਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਹ ਰਾਤ ਪੈਣ ਤੱਕ ਖੇਡਦੇ ਰਹੇ।

ਦਿਨ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਮੋਹਨ ਦੀ ਵਾਰੀ ਸੀ। ਆਪਸੀ ਸਹਿਮਤੀ ਹੋਈ ਕਿ ਮੋਹਨ ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਆਪਣੀ ਵਾਰੀ ਦੇਵੇਗਾ, ਅਤੇ ਉਹ ਘਰ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ। ਉਸ ਰਾਤ ਮੋਹਨ ਨੂੰ ਕੋਬਰਾ ਨੇ ਡੰਗ ਲਿਆ। ਉਹ ਦੁੱਖ ਵਿੱਚ ਚੀਕਿਆ। ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਮੋਹਨ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਸਾਰੇ ਮੁੰਡੇ ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਬਾਬਾ ਅਟਲ ਰਾਏ ਨੇ ਮੋਹਨ ਦਾ ਹਾਲ-ਚਾਲ ਪੁੱਛਿਆ ਅਤੇ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ। ਬਾਬਾ ਅਟਲ ਰਾਏ ਸਿੱਧੇ ਮੋਹਨ ਦੇ ਘਰ ਚਲੇ ਗਏ। ਉਸਨੇ ਮੋਹਨ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਡੂੰਘੇ ਸੋਗ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ। ਜਦੋਂ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਮੋਹਨ ਮਰ ਗਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਬਾਬਾ ਅਟਲ ਰਾਏ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਨਹੀਂ, ਉਹ ਮਰ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਉਹ ਮਰਨ ਦਾ ਢੌਂਗ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਮੇਰੀ ਵਾਰੀ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਉਠਾਉਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰਾਂਗਾ।” ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਉਹ ਮੋਹਨ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸੋਟੀ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਛੂਹਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, “ਮੋਹਨ, ਉੱਠ ਅਤੇ ‘ਸਤਨਾਮ ਵਾਹਿਗੁਰੂ’ ਬੋਲ। ਅਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਖੋਲੋ.