ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸੱਚ ਖੰਡ, ਫਾਰੂਕ਼ਾਬਾਦ, ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤ ਗੁਰਧਾਮ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ ਪਾਰ, ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸੱਚਾ ਸੌਦਾ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ’ਤੇ, ਫਾਰੂਕ਼ਾਬਾਦ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸੰਗ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਲਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਿੱਖ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਸਾਦਗੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਰਿਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ, ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਨੇ ਭੁੱਖ ਲੱਗਣ ਕਾਰਨ ਭੋਜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰ ਲਾਦੇ ਗਧਿਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਫ਼ਲਾ ਉੱਥੋਂ ਲੰਘ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਨੂੰ ਬੋਰਿਆਂ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਵਪਾਰੀ ਨੇ ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਬੋਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਰੇਤ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤ ਭਾਵ ਨਾਲ ਕਿਹਾ, “ਫਿਰ ਰੇਤ ਹੀ ਹੋਵੇ।” ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਵਪਾਰੀ ਘਬਰਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬੋਰਿਆਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਪਈ ਚੀਨੀ ਸੱਚਮੁੱਚ ਰੇਤ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਡਰ ਅਤੇ ਪਛਤਾਵੇ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਉਹ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ ਪਿਆ ਅਤੇ ਸੱਚ ਕਬੂਲ ਕਰ ਲਿਆ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਫਿਰ ਕਿਹਾ, “ਜੇ ਚੀਨੀ ਸੀ ਤਾਂ ਚੀਨੀ ਹੀ ਹੋ ਜਾਵੇ।” ਦੁਬਾਰਾ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ’ਤੇ ਰੇਤ ਮੁੜ ਚੀਨੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਈ। ਇਸ ਚਮਤਕਾਰ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਵਪਾਰੀ ਨੇ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਨਮਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਭੇਟ ਕੀਤੀ।

ਅੱਜ ਇਸ ਚਮਤਕਾਰੀ ਘਟਨਾ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਦਾ ਪਰ ਸੁੰਦਰ ਗੁੰਬਦ ਵਾਲਾ ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਹੈ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇਹ ਸਥਾਨ ਉਪੇਖਾ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਹਾਲਤ ਧੀਰੇ-ਧੀਰੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ’ਤੇ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਬਰ ਗੁਰੂਦੁਆਰੇ ਵੱਲ ਮੂੰਹ ਕਰਕੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ, ਸਥਾਨਕ ਲੋਕ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਆਦਰ ਨਾਲ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਸੰਤ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਭੌਤਿਕ ਢਾਂਚਾ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦੀ ਆਤਮਕ ਮਹੱਤਤਾ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਅਜੇ ਵੀ ਜੀਵੰਤ ਹੈ।