ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਅੰਬ ਸਾਹਿਬ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਵਿੱਤਰ ਹਾਜ਼ਰੀ ਭਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਭਗਤ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ।

ਭਾਈ ਕੁਰਮ ਜੀ, ਜੋ ਪਿੰਡ ਲੰਬਿਆਂ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਸਨ, ਇੱਕ ਵਾਰ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਗਏ। ਅੰਬਾਂ ਦਾ ਮੌਸਮ ਸੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਦੀਵਾਨ ਸਜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਭਗਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤੌਹਫ਼ੇ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਕਾਬੁਲ ਤੋਂ ਆਏ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਪੱਕੇ ਹੋਏ ਆਮ ਭੇਂਟ ਕੀਤੇ। ਇਹ ਵੇਖ ਕੇ, ਭਾਈ ਕੁਰਮ ਜੀ ਉਦਾਸ ਹੋ ਗਏ, ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਅੰਬਾਂ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਆਉਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਹ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਲਈ ਕੋਈ ਵੀ ਅੰਬ ਨਹੀਂ ਲੈ ਕੇ ਆਏ, ਤੇ ਇਸ ਸੇਵਾ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਰਹਿ ਗਏ ਹਨ।

ਉਸ ਰਾਤ, ਜਦੋਂ ਸੰਗਤ ਸਮਾਪਤ ਹੋਈ, ਤਾਂ ਅੰਬ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਵਜੋਂ ਵੰਡੇ ਗਏ। ਪਰ ਭਾਈ ਕੁਰਮ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਅੰਬ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਖਾਧਾ। ਬਲਕਿ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉਸ ਅੰਬ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖ ਲਿਆ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ, ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉਸ ਅੰਬ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਵਾਇਆ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿੱਚ ਬੜੀ ਨਮ੍ਰਤਾ ਨਾਲ ਭੇਂਟ ਕੀਤਾ।

ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਇਹ ਘਟਨਾ ਯਾਦ ਕਰਵਾਈ ਅਤੇ ਭਾਈ ਕੁਰਮ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਇਹ ਅੰਬ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਵਜੋਂ ਮਿਲਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਨੂੰ ਹੀ ਵਾਪਸ ਭੇਂਟ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ।” ਭਾਈ ਕੁਰਮ ਜੀ ਨੇ ਨਮ੍ਰਤਾ ਨਾਲ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ, “ਮੈਂ ਇੱਕ ਅੰਬ ਉਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕੇ ਤੋਂ ਆਇਆ ਹਾਂ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਕਾਬੁਲ ਦੀ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਅੰਬ ਭੇਟ ਕਰਦੇ ਦੇਖਿਆ, ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਅੰਬ ਭੇਂਟ ਕਰਨਾ ਇਸ ਨੂੰ ਖਾਣ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਹੈ।”

ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦਿੰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ਤੁਹਾਡੀ ਸੱਚੀ ਭਗਤੀ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਹੁਣ ਇਹ ਅੰਬ ਖਾ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਸੱਤਵੀ ਜੂਨ ਵਿੱਚ ਆਵਾਂਗੇ, ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਅੰਬ ਖਾਵਾਂਗਾ।”

ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਇਸ ਵਾਅਦੇ ਨੂੰ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਪੋਹ ਸੰਗਰਾਂਦ ਦੇ ਮੌਕੇ ਤੇ ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਤੋਂ ਇਸ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਆਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਕੁਰਮ ਜੀ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ, ਜੋ ਇਕ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਧਿਆਨ ਲਗਾ ਕੇ ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਆਖਿਆ, “ਭਾਈ ਕੁਰਮ, ਹੁਣ ਸਾਨੂੰ ਅੰਬ ਖਵਾਓ!”

ਭਾਈ ਕੁਰਮ ਜੀ ਨੇ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਨਮ੍ਰਤਾ ਨਾਲ ਕਿਹਾ, “ਹੇ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ, ਇਹ ਅੰਬਾਂ ਦਾ ਮੌਸਮ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਤੁਹਾਨੂੰ ਭੇਂਟ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਅੰਬ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਸਰਬ-ਵਿਆਪਕ ਹੋ। ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਕੁਝ ਵੀ ਅਸੰਭਵ ਨਹੀਂ।”

ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ, ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਮੁਸਕੁਰਾਏ ਅਤੇ ਆਖਿਆ, “ਇਹ ਅੰਬ ਦਾ ਰੁੱਖ ਪੱਕੇ ਹੋਏ ਅੰਬ ਨਾਲ ਲੱਤ ਭੱਤ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।” ਜਦੋ ਭਾਈ ਕੁਰਮ ਜੀ ਨੇ ਉੱਤੇ ਵੇਖਿਆ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਜਿਸ ਰੁੱਖ ਹੇਠ ਗੁਰੂ ਜੀ ਖੜੇ ਸਨ, ਉਹ ਅਚਾਨਕ ਹੀ ਪੱਕੇ ਹੋਏ ਆਮ ਨਾਲ ਲੱਤ-ਭੱਤ ਹੋ ਗਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਅੰਬ ਦਾ ਮੌਸਮ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਭਾਈ ਕੁਰਮ ਜੀ ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਏ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਡਿੱਗ ਪਏ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਬ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਭੇਟ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਭਾਈ ਕੁਰਮ ਜੀ ਨੇ ਬੜੀ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਉਹ ਅੰਬ ਗੁਰੂ ਜੀ ਅਤੇ ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਵੰਡ ਦਿੱਤੇ।

ਅੱਜ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਅੰਬ ਸਾਹਿਬ ਇਸ ਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਅਲੌਕਿਕ ਘਟਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ। ਇਹ ਥਾਂ ਸਾਨੂੰ ਗੁਰੂ ਹਰ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਅਸੀਸ ਅਤੇ ਭਾਈ ਕੁਰਮ ਜੀ ਦੀ ਅਟੱਲ ਭਗਤੀ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਲਾਉਂਦੀ ਹੈ।