ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਬੋਤਾ ਜੀ ਅਤੇ ਸਿੰਘ ਬਾਬਾ ਗਰਜਾ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਜੋ ਕਿ ਤਰਣ ਤਾਰਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਸਿੱਖ ਸਾਹਸ ਅਤੇ ਬਲਿਦਾਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਇਹ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਬਾਬਾ ਬੋਤਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਗਰਜਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਉਸ ਬੇਮਿਸਾਲ ਵੀਰਤਾ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਗਲ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਕਠਿਨ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੀ ਮਰਯਾਦਾ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕੀਤੀ।

ਦੋਵੇਂ ਮਹਾਨ ਯੋਧੇ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਟੱਲ ਨਿਸ਼ਠਾ ਨਾਲ ਲੜੇ। ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਤਰਣ ਤਾਰਨ ਨੇੜੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਸਿਮਰਨ ਤੇ ਤਿਆਰੀ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਉਣ ਲੱਗੇ। ਇਕ ਦਿਨ ਕੁਝ ਲੰਘਦੇ ਮੁਗਲ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਜ਼ਾਕ ਉਡਾਇਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ’ਤੇ ਸਵਾਲ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਤਾਣੇ ਮਾਰੇ। ਇਹ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਸ਼ਬਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਚੋਭੇ ਲੱਗੇ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਉਹ ਅੱਗ ਭੜਕਾਈ ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਾਲਸੇ ਦੀ ਮਰਯਾਦਾ ਲਈ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਦਾ ਹੁੰਸਲਾ ਦਿੱਤਾ।

ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਨੂੰ ਕਦੇ ਚੁੱਪ ਨਹੀਂ ਕਰਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ—ਇਹ ਦੱਸਣ ਲਈ ਦੋਵੇਂ ਸਿੰਘ ਯੋਧਿਆਂ ਨੇ ਰਸਤੇ ’ਤੇ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਠਿਕਾਣਾ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਲੰਘਦੇ ਰਾਹੀਆਂ ਅਤੇ ਬੈਲਗੱਡੀਆਂ ਤੋਂ ਚੁੰਗੀ ਲੈਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਨਿਡਰ ਕਦਮ ਨੇ ਸਾਫ਼ ਸਨੇਹਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਵਾਬਿਮਾਨ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨੂੰ ਕੁਚਲਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਦਸ ਦਿਨ ਤੱਕ ਕੋਈ ਮੁਗਲ ਅਧਿਕਾਰੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਫਿਰ ਦੋਵੇਂ ਸ਼ੂਰਵੀਰਾਂ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਜਕਾਰੀਆ ਖਾਨ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਪੱਤਰ ਲਿਖ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਆਪ ਆ ਕੇ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰੇ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਸ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਚੁਣੌਤੀ ਨਾਲ ਗੁੱਸੇ ਹੋਕੇ ਜਕਾਰੀਆ ਖਾਨ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਫੌਜ ਭੇਜ ਦਿੱਤੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਦੋਵੇਂ ਯੋਧੇ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਸਨ, ਫਿਰ ਵੀ ਬਾਬਾ ਗਰਜਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਬੋਤਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਡਟ ਕੇ ਖੜ੍ਹੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਬੇਮਿਸਾਲ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਯੁੱਧ ਕੀਤਾ। ਇਸੀ ਥਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਥ ਦੀ ਮਰਯਾਦਾ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦਿਆਂ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਅਮਰ ਵੀਰਤਾ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਛੱਡ ਗਏ।

ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਇੱਕ ਸਦੀਵੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਬੋਤਾ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਜੋ ਸਧੂ ਜੱਟ ਸਨ, ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਗਰਜਾ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਜੋ ਗੁਰ ਦਾ ਬੇਟਾ ਕਹੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਰੰਗਰੇਟੇ ਸਨ, ਨੇ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਬਲਿਦਾਨ ਸਿੱਖ ਮੁੱਲਾਂ—ਸਮਾਨਤਾ, ਸਾਹਸ ਅਤੇ ਅਟੱਲ ਵਿਸ਼ਵਾਸ—ਦਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਇਹ ਵੀ ਸਾਬਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਮਹਾਨਤਾ ਜਨਮ ਤੋਂ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਭਗਤੀ, ਹਿੰਮਤ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਲਈ ਅਟੱਲ ਸਮਰਪਣ ਤੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।

ਅੱਜ ਜੋ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਇੱਥੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਰਬੋਤਮ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਸਦੀਵੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹੈ। 1983 ਤੋਂ 1988 ਤੱਕ ਬਾਬਾ ਜੱਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਰ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਸੰਗਤ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਨਾਲ ਇਮਾਰਤ, ਪਰਕ੍ਰਮਾ, ਚਾਰਦੀਵਾਰੀ ਅਤੇ ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਅੱਜ ਵੀ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨਿਡਰ ਸਿੱਖ ਰੂਹ ਦਾ ਚਾਨਣ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।