ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸਵੇਰ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਇਕੱਠ ਲਈ ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਰੁਕਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਖਾਲੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਮੁਗਲ ਸੈਨਾ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਲ੍ਹਾ ਛੱਡਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਣ ਦੀ ਗਲਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਪਰ ਉਸਨੇ ਪਵਿੱਤਰ ਕੁਰਾਨ ਦੀ ਸਹੁੰ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨਾਲ ਲੜਦਿਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਵਾਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਖੁਦ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ, ਸਰਵ ਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਦੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਨਿਡਰਤਾ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਚਮਕਦੀਆਂ ਤਲਵਾਰਾਂ ਲੈ ਕੇ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਸੁੱਜੀ ਧਾਰਾ ਵਿੱਚ ਸਵਾਰ ਹੋ ਗਏ। ਹਫੜਾ-ਦਫੜੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦੋ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ ਆਪਣੀ ਦਾਦੀ ਸਮੇਤ ਵਿਛੜ ਗਏ। ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਮਹਾਨ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ੁਕਰਗੁਜ਼ਾਰ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਛੋੜਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਅਨੰਦਪੁਰ ਨੂੰ ਖਾਲੀ ਕਰਵਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਾਪਰੀਆਂ ਦੁਖਦਾਈ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਮੁਗਲਾਂ ਵੱਲੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਵਾਅਦਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ 5-6 ਦਸੰਬਰ 1705 ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਇਸ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਨਾਲ ਤਪਸ਼ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਪਹੁੰਚੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਨੂੰ ਹੜ੍ਹ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਪਾਇਆ।
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਾਲਮਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਫੋਰਸ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਬਾਕੀਆਂ ਨੇ ਨਦੀ ਦੇ ਪਾਰ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਆਪਣੇ ਚਾਰ ਪੁੱਤਰਾਂ ਅਤੇ 50 ਚੇਲਿਆਂ ਅਤੇ ਘਰ ਦੀਆਂ ਬੀਬੀਆਂ ਸਮੇਤ ਦੂਜੇ ਕੰਢੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਦਰਿਆ ਪਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਮਰ ਗਏ। ਭਾਵੇਂ ਨਦੀ ਦੇ ਪਾਰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸੀ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਹੁਣ ਇਕੱਠੇ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਆਪ ਆਪਣੇ ਦੋ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਅਤੇ 40 ਸਿੰਘਾਂ ਨਾਲ ਚਮਕੌਰ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਕੁਝ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲੈ ਕੇ ਦਿੱਲੀ ਪਹੁੰਚ ਗਈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸਦੀ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਾਂ ਅਤੇ ਦੋ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨੌਕਰ ਗੰਗੂ ਦੁਆਰਾ ਮੋਰਿੰਡਾ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਪਿੰਡ ਲੈ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਦੀ ਚੋਟੀ ‘ਤੇ ਹੈ, ਅਤੇ ਸੁੰਦਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੈ। ਇਸ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ 100 ਪੌੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹਨੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ।