ਪਰਵਤੀ ਘਾਟੀ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਮਣਿਕਰਨ ਸਾਹਿਬ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਅਤਿ ਪਵਿਤ੍ਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਮਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇੱਥੇ ਆਪਣੇ ਤੀਜੇ ਉਦਾਸੀ ਦੌਰਾਨ ਚਮਤਕਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਗਰਮ ਪਾਣੀ ਦੇ ਝਰਨੇ ਪ੍ਰਕਟ ਹੋਏ। ਇਹ ਝਰਨੇ ਅੱਜ ਵੀ ਚੰਗਿਆਈ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ। ਕੁਦਰਤੀ ਸੁੰਦਰਤਾ, ਪਵਿੱਤਰ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਰੂਹਾਨੀ ਮਾਹੌਲ ਦਾ ਮਿਲਾਪ ਮਣਿਕਰਨ ਨੂੰ ਹਰ ਯਾਤਰੀ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਅਨੁਭਵ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਂਉਟਾ ਸਾਹਿਬ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਿਰਮੌਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿਖ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਹੈ। 1685 ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਇੱਥੇ ਆਏ ਅਤੇ ਚਾਰ ਸਾਲ ਰਹਿ ਕੇ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਮੁੱਖ ਭਾਗ ਲਿਖੇ। ਇੱਥੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਯੁੱਧ ਵਿਦਿਆ ਸਿਖਾਈ। 1688 ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭੰਗਾਣੀ ਦੇ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਹਥਿਆਰ, ਸੋਨੇ ਦੀ ਪਾਲਕੀ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਨਵਿਰਲੇ ਪਾਵਨ ਚਿੰਨ੍ਹ ਸੰਭਾਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਹਰ ਸਾਲ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਭੰਗਾਣੀ ਦੀ ਲੜਾਈ 1688 ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਲੜੀ ਗਈ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਜੰਗ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਧਰਮ, ਹਿੰਮਤ ਤੇ ਇਕਤਾ ਨਾਲ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ।