ਭਾਈ ਮੰਝ ਜੀ ਦਾ ਅਸਲ ਨਾਮ ਤੀਰਥਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਮੰਝਾ ਜਾਤੀ ਦੇ ਇਕ ਮਾਣਯੋਗ ਆਗੂ ਸਨ। ਭਾਈ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਿੰਡ ਮੰਝਕੀ (ਦੋਆਬਾ) ਸੀ, ਪਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸਤਬੀਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਿੰਡ ਕੰਗ੍ਹਮਾਈ ਸੀ।

ਭਾਈ ਮੰਝ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਸੁਣਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਮਿਲਣ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਪੂਰੀ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸੇਵਕ ਬਣ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਗੁਰੂ ਕਾ ਲੰਗਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਲੱਕੜ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨਾ ਸੀ।

ਇੱਕ ਵਾਰ ਲੱਕੜ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਭਾਈ ਮੰਝ ਜੀ ਅਚਾਨਕ ਇੱਕ ਕੂਏ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ ਪਏ। ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਲੱਕੜ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗਣ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ, ਸਗੋਂ ਉਸਨੂੰ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਖੜੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਨਾਮ ਜਪਦੇ ਰਹੇ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਦਿਵਿਆ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨਾਲ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਿੱਖਾਂ ਸਮੇਤ ਤੁਰੰਤ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ।

ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਮੰਝ ਜੀ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਲੱਕੜ ਕੱਢੀ ਜਾਵੇ ਜੋ ਗੁਰੂ ਦੇ ਲੰਗਰ ਲਈ ਸੀ, ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੱਢਿਆ ਜਾਵੇ। ਇਹ ਸੱਚੀ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਦੇਖ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋਏ ਅਤੇ ਇਹ ਅਮਰ ਬਚਨ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤੇ:

“ਮੰਝ ਪਿਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕੋ, ਗੁਰ ਮੰਝ ਪਿਆਰਾ । ਮੰਝ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬੋਹਿਥਾ, ਜਗੁ ਲੰਘਣੁਹਾਰਾ ॥”

ਇਸ ਬਚਨ ਨੇ ਭਾਈ ਮੰਝ ਜੀ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ (ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਸੇਵਾ) ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ (ਅਟੱਲ ਭਗਤੀ) ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।