ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਰਿਵਾਲਸਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੀਨਾ ਬਿਤਾਇਆ ਅਤੇ ਵੈਸਾਖੀ ਮੇਲੇ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਉਪਦੇਸ਼ਤਾ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਜਤਾਈ। ਸਵੇਰ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਮੰਡੀ ਦੇ ਰਾਜਾ ਸਿੱਧ ਸੈਨ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ, ਪੁੱਤਰਾਂ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸੇਵਕਾਂ ਨਾਲ ਰਿਵਾਲਸਰ ਆਏ। ਉਹ ਇੱਕ ਸੋਨੇ ਅਤੇ ਚਾਂਦੀ ਨਾਲ ਸਜੀ ਹੋਈ ਪਾਲਕੀ ਲੈ ਕੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਰਾਜਾ ਨੇ ਸ਼ਰਧਾਪੂਰਵਕ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਮਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੰਡੀ ਆਉਣ ਦਾ ਨਿਵੇਦਨ ਕੀਤਾ।

ਰਾਜਾ ਦੀ ਨਿਮਰਤਾ, ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਭਗਤੀ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਪੰਜ ਪਿਆਰੇ, ਚਾਰੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ, ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਕੌਰ ਜੀ, ਪੰਜ ਸੌ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਵੀ ਯਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। ਤਿਆਰੀਆਂ ਪੂਰੀਆਂ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਸਾਰੇ ਯੋਧੇ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਘੋੜਿਆਂ ‘ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਗਏ। ਰਣਜੀਤ ਨਗਾਰਾ ਵੱਜਿਆ ਅਤੇ ਪਹਾੜ ਗੂੰਜ ਉੱਠੇ। ਇਹ ਵੇਖ ਕੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਰਾਜੇ ਅਤੇ ਸ਼ਾਸਕ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਏ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ “ਜੋ ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ, ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ!” ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਏ।

ਰਾਜਾ ਸਿੱਧ ਸੈਨ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਪਾਲਕੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਪਾਲਕੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਗਏ ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਸਿੱਧ ਸੈਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੇ ਸ਼ਰਧਾਪੂਰਵਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਣਾਮ ਕੀਤਾ। ਰਾਜਾ ਸਿੱਧ ਸੈਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੇ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਪਾਲਕੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮੋਢਿਆਂ ‘ਤੇ ਚੁੱਕ ਲਿਆ ਅਤੇ “ਸਤਿਨਾਮ ਸ਼੍ਰੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ” ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਮੰਡੀ ਵੱਲ ਤੁਰ ਪਏ। ਕਈ ਪਹਾੜੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਕੇ, ਪਾਲਕੀ ਮੰਡੀ ਪਹੁੰਚੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਰਾਜ ਮਹਲ ਵਿੱਚ ਲਿਆਇਆ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਦੋ ਦਿਨ ਰਹੇ। ਇਹ ਥਾਂ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ “ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ” ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਈ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨ ਵਜੋਂ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।

ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮੰਡੀ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਪਾਸੇ, ਦਰਿਆ ਦੇ ਨੇੜੇ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਡੇਰਾ ਲਾਇਆ। ਦਰਿਆ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪੱਥਰ ਸੀ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਰਬਾਰ ਲਗਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਪੱਥਰ ਅੱਜ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀਆਂ ਕਈ ਪਵਿੱਤਰ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਅੱਜ ਵੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹਨ।

ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਆਪਣਾ ਡੇਰਾ ਲਗਾਇਆ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀਆਂ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜੇ ਦੇ ਮਹਲ ਵਿੱਚ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ, ਦੋ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਗਏ—ਇੱਕ ਮਹਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਡੇਰੇ ਵਿੱਚ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮੰਡੀ ਵਿੱਚ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਅਤੇ ਅਠਾਰਾਂ ਦਿਨ ਬਿਤਾਏ ਅਤੇ ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਅਨੇਕਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦਿੱਤਾ।

ਜਦ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਇੱਕ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬੰਦੂਕ ਤੋਹਫ਼ੇ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਹ ਬੰਦੂਕ ਫੜੀ ਅਤੇ ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ ਵਿੱਚ ਪਏ ਇੱਕ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਘੜੇ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ। ਰਾਜਾ ਸਿੱਧ ਸੈਨ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚਿੰਤਤ ਸਨ, ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ, “ਤੁਹਾਡੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੇਰਾ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ? ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਮੈਨੂੰ ਤਕਲੀਫ਼ ਦੇਵੇਗਾ?”

ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਬੰਦੂਕ ਚਲਾਈ, ਪਰ ਘੜਾ ਨਾ ਟੁੱਟਿਆ, ਸਗੋਂ ਉਲਟ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਦਿਵਾਇਆ, “ਜਿਵੇਂ ਇਹ ਘੜਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਿਹਾ, ਓਹੋ ਹੀ ਤੇਰੀ ਮੰਡੀ ਵੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹੇਗੀ। ਮੰਡੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਇਸਨੂੰ ਢਾਲ ਦੇਣਗੀਆਂ।”