ਕੈਥਲ ਹਰਿਆਣਾ ਰਾਜ ਦੇ ਕੈਥਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਗਰ ਕੌਂਸਲ ਹੈ।

ਕੈਥਲ ਪਹਿਲਾਂ ਕਰਨਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, 1 ਨਵੰਬਰ 1989 ਤੱਕ ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਇਹ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਕੈਥਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਬਣਿਆ। ਕੈਥਲ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਸੀਮਾ ਪਟਿਆਲਾ (ਪੰਜਾਬ), ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ, ਜੀਂਦ ਅਤੇ ਕਰਨਾਲ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।

ਕੈਥਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹਰਿਆਣਾ ਰਾਜ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਸੀਮਾਵਾਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੂਹਲਾ-ਚੀਕਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਕੈਥਲ ਨੂੰ ਕਪਿਸਥਲ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਭਾਵ ‘ਕਪੀ ਦਾ ਨਿਵਾਸ’।

ਦਿੱਲੀ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 1398 ਵਿੱਚ ਤੈਮੂਰ ਇੱਥੇ ਰੁਕਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਿਆ। 13ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਕਈ ਸੂਫ਼ੀਆਂ ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਅੱਜ ਵੀ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਸਕਦੇ ਹਨ।

1767 ਵਿੱਚ, ਇਹ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਭਾਈ ਦੇਸੂ ਸਿੰਘ (ਅ.ਸ. 1781) ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਭੁੱਚੋ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਭਾਈ ਦੇਸੂ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ, ਕੈਥਲ ਦੇ ਭਾਈ, ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸੀਸ-ਸਤਲੁਜ ਰਿਆਸਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹਨ।

ਕੈਥਲ ਦੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ 1767 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1843 ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੇ ਪਤਨ ਤੱਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਭਾਈ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਖਰੀ ਰਾਜਾ ਵਜੋਂ ਕੈਥਲ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਭਾਈ ਉਦੈ ਸਿੰਘ 14 ਮਾਰਚ 1843 ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ।

ਭਾਈਆਂ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਅਜੇ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਭਾਈ ਮੁੱਢਲੇ ਸਿੱਖ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨਾਲ ਆਮ ਹੋ ਗਿਆ।

ਕੈਥਲ ਵਿੱਚ 2 ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਹਨ।
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਕੈਥਲ

ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਬਹਿੜ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਕੈਥਲ ਦੇ ਅਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਬਹੇੜ ਦੇ ਇੱਕ ਤਰਖਾਣ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਮ ਮੱਲਾ ਹੈ, ਕੀ ਕੈਥਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸਿੱਖ ਸੀ? ਮੱਲੇ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਕੈਥਲ ਵਿਖੇ ਦੋ ਘਰ ਬਾਣੀਆਂ ਦੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਦੇ ਸਨ।